گوهر بیست و یکم:

قالَ امیرالمؤمنین علیه‏السلام : «مَن دَخَلَه أَلعُجُب هَلَکَ».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام: «هرکس که گرفتار خودبینى گردد، هلاک خواهد شد».

 میوه چون خود را به جوى آب دید              ز اشتیاق خویش برعکسش پرید

 تا پرید از شاخسار دمنِ دار             غرقه شد در آب و سیّالى مزار

 مى‏برد سوى عدم جویش به آب              این هلاک آن که خود بیند به خواب

 خوابِ خودبینى مبین اى هوشیار              خواب مرگ است این فراپیش مزار

 چون که خود، بینى، نبینى دوست را             پیله را بشکن برافکن پوست را

 سنگ پایى پیش پاى خود گذاشت             هرکه خط کبر را بر دل نگاشت

 زهر مرگ است این نه داروى شفا              جام در دست این نه درمان و دوا

 دیده خودبین نبیند غیر را             خود نبیند هرکه بیند غیر را

 

گوهر بیست و دوم:

قالَ امیرالمؤمنین علیه‏السلام : «مَنْ أَیْقَنَ بِالْخَلْفِ جادَ بِالْعَطیةِ».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام که ایشان فرمودند: «کسى که یقین داشته باشد که اعمال و افعال او پس از مرگ به او خواهد رسید، در بذل و بخشش و احسان به همنوعان خود کوتاهى نخواهد کرد».

 روز جزا پرتوى از کار ماست             آئینه چهره کردار ماست

 «چهره زیبا» نشود زشت‏روى              فعل تو آئینه چو شد روبه‏روى

 چون که یقین کرد که روز جزا              خوبى کردار بماند به‏جا

 دلبر اعمال کند ماهروى             در پى آرایش کردار و خوى

 پس دل مردم ز غم آزاد کرد             شاد شد و آئینه را شاد کرد

 سفره مهر آورد و آب کرم             بالش نیکى و صفاى حَرَم

 دست نوازش به سر هر یتیم              سایه لطفى به رضاى کریم

 مى‏برد این بازى شطرنج را              هرکه به دست آورد این گنج را

 

گوهر بیست و سوم:

قالَ امیرالمؤمنین علیه‏السلام : «مَنْ رَضِىَ بِالْعافِیَةِ مِمَّنْ دُونَه رَزَقَ السَّلامَة مِمَّنْ فَوقَهِ».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام که ایشان فرمودند: «هرکس با درگذشت از زیردستان خوشنود گردد، از اذیّت و آزار مافوق خود در آرامش و سلامتى خواهد بود».

 چه خوش شیوه‏اى دارد این آفتاب             تو هم نور مهرت به عالم بتاب

 مکن بى‏نصیب از کسى سیب مهر              ندیده کسى روى آسیب مهر

 چو خورشید اگر نیک خواهى شدن             به دریاى عزّت چو ماهى شدن

 چو بر مسند قدرت آیى مجو              براى زیردستان به جز آبرو

 اگر شاه گشتى، رعیت، نواز             کلیدى جز کلید رعایت مساز

 کلیدى براى قفل غم‏هاى دل              و یا ماهتابى به شب‏هاى دل

 امان گر همى خواهى از روزگار             امان ده ضعیفان به مهر و قرار

 هر آن کو درشتى کند با ضعیف              درشتانه بیند جزا از لطیف

 

گوهر بیست و چهارم:

قالَ رسُول اللهِ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله : «یا عَلِىُّ! ما حارَ مَنْ اسْتَخارَ».

پیامبر اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: «اى على علیه‏السلام ! سرگردان نخواهد شد کسى که طلب خیر کند». (یعنی هرکس که از خدا در کارهایش طلب خیر کند وکارش را با نام او و کمک او آغز کند موفق می‌شود)

 مى‏رود دنبال هم پروانه‏هاى آسیاب              گرد خود گردان و سرگردان به دریاى ثواب

 رود چون رو سوى دریا کرد سرگردان نشد             خود شد او دریا و بى‏سامان نشد

 کشتى بى‏ناخداى هیچ کس ساحل ندید              ساربان خفته هرگز شادى منزل ندید

 گردباد سهمگین، با قوّت بسیار خویش              بى‏هدف چرخید در یک آسمان فکرپریش

 هیچ سرگردان نشد دل تا به فکر یار بود              فکر او خوشنودى آن یار بى‏تکرار بود

 هیچ رهرو بهتر از آن رهرو بیدار نیست             طالب خیر است و سرگردان به دیگر کار نیست

 رود شو ره سوى دریاى رضاى یار کن              شمع شو شب‏هاى تیره‏حاصلان بیدار کن

 مهر شو در روز و ماه، اندر شام تار             نور ده بر مردمان بر خوشنودى آن کردگار

 

گوهر بیست و پنجم:

قالَ رسُول اللهِ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله : «یا عَلِىُّ! لا نَدَمَ مَنْ إِسْتَشارَ».

پیامبر اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: «اى على علیه‏السلام ! هرگز پشیمان نخواهد شد کسى که کارهاى خود را با مشورت با دیگران انجام دهد».

 آن چه خوش باشد که من‏ها ما شدن              رودها با مشورت دریا شدن

 آنچه در دریاست در یک رود نیست              ابر باران همکلاس دود نیست

 علم ما، دیباچه و شورا، کتاب              مشورت، دریا و خودرایى، حباب

 مشورت بال است پروازش بده              شاه جان کیش است سربازش بده

 عمر، وقت رفتن و برگشت نیست             رود فرصت دائما در دشت نیست

 قوّت بازوى فکر چند تن              قصه سى‏مرغ اندر یک بدن

 کى پشیمان شد کسى از مشورت              یا پشیمان شد ز نور معرفت

 مشورت نور است خاموشش مکن             اوج بیدارى‏ست بى‏هوشش مکن

 

گوهر بیست و ششم:

قالَ رسُول اللهِ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله : «یا عَلِىُّ! عَلَیک بِالدّلجة فَإِنَّ الأرضَ تَطوى بِاللَّیل ما لا تَطْوى بِالنَّهارِ».

پیامبر اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: «یا على علیه‏السلام ! به تاریکى شب توجه کن، زیرا که زمین در شب به‏هم پیچیده مى‏شود به آن اندازه که در روز درهم نمى‏رود».

 روز، هنگام پریشان بودن است             شب، زمان با نسیم آسودن است

 شب پر از رازست اما در سکوت             شکل آوازست اما در سکوت

 شب، چو فرزندان به جمع خویش بُرد              با تجمع کارها را پیش بُرد

 جمع شو در شب، پریشانى مکن             سجده، جز در عهد پیشانى مکن

 پیرو رسم شبان و روز باش             در مصاف لحظه‏ها پیروز باش

 شب چو آمد بزم دل آماده کن              مشکل غم را به شب‏ها ساده کن

 دل، کویرى تشنه در دریاى شب              مى‏شود سیراب از صهباى شب

 شب، مسیر راز، نورانى‏تر است             نغمه آواز، روحانى‏تر است

 

گوهر بیست و هفتم:

قالَ رسُول اللهِ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله : «یا عَلِىُّ! أُغْدُ على إِسْم اللّهِ، فَإِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تعالى بارَک لاِءُمّتی فی بُکورِها».

پیامبر اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: «اى على علیه‏السلام ! به نام خداوند صبح را آغاز کن، زیرا که خداوند براى امّت من در صبح‏ها برکت قرار داده است».

 بهترین شعر سپیده نام دوست              نور خورشید از فروغ نام اوست

 هر طلوع، بى نام او خاموش بود             نیش بود اما گمانش نوش بود

 خط آغازى به جز نامش مباد             هیچ غافل را سرانجامش نداد

 هم به نام او باید آغازین روز              برکت روز است و هم آذین روز

 صبح، وقت قسمت روزى و رزق             وقت کوشش، وقت بهروزى و رزق

 پس به نامش صبح را آغاز کن              درب خیر و برکتت را باز کن

 گفت پیغمبر نکو دارید صبح              چون خدا برکت فرو بارید صبح

 صبح‏خیزى، برکت و نامش، شروع              بهترین رسم است ما را هر طلوع

 

گوهر بیست و هشتم:

قالَ امیرالمؤمنین علیه‏السلام : «أَلْمَرَضُ لا أَجْرَ فیهِ وَلکِنَّهُ لا یَدَعُ عَلَى الْعَبْدِ ذَنْبا إِلاّ حَطَّهُ».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام: «مریضى و ناخوشى مؤمن موجب اجر و ثواب نمى‏شود ولیکن سبب از بین رفتن گناهان بندگان مى‏گردد».

 عافیت خوب است وقت خوشدلى              عافیت دریا و شکرش، ساحلى

 عافیت با شکر چون دمساز شد   شاکران را درب نعمت باز شد

 ناخوشى خوب است لیکن از قضا              نى ز جهل محض در اعمال ما

 ناخوشى خود نعمتى از سوى یار              ناخوشى‏ها را خدایا برمدار

 اشک‏آسا از خزان برگ درخت   مى‏چکد            از چشم شاخه، سهل و سخت

 ناخوشى همچون خزان، باران زرد              از درخت معصیت ریزد به درد

 مى‏کند پاک از گناهان فرد را             آرزو کن تا بیابى درد را

 پس چنین دردى دوایى کامل است              کشتى و بخشایشت را حامل است

 

گوهر بیست و نهم:

قالَ أمیرالمؤمنین علیه‏السلام : «إِنَّما الأَجْرُ فِى الْقَولِ بِاللَّسانِ وَ الْعَمَلِ بِالْجَوارِح».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام: «همانا پاداش در ازای گفتار به زبان و عمل به ارکان است».

 ناخدا را ناخدایى در دل کشتى رواست              کشتى بى‏ناخدا، ساحل نمى‏داند کجاست

 ناخدا در دشت، بى‏کشتى ز چوپان کم‏تر است              کشتىِ بى‏ناخدا در بحر چون چوب‏تر است

 این دو ملزومند و این پابست آن              این‏چنین، کشتى شود بر یم روان

 یا به مانند کمان و تیر در میدان جنگ             بى‏حضور تیر، پاى هر کمانى گشت لنگ

 با کمان، بى‏تیر، کبک خوشخرام              کى شود در کام صیادان، طعام؟

 گفت و فعلت چون کمان و تیرها              بى‏کمان کى مى‏شود تیرى رها

 با زبان، بى‏فعل، راهى طى نشد              نقش هیچ انگور هرگز مِى نشد

 

گوهر سی‌ام:

قالَ أمیرالمؤمنین علیه‏السلام : «إِنَّ اللّهَ بِکَرَمِهِ وَ فَضْلِهِ یُدْخِلُ الْعَبْدَ بِصِدْقِ النِّیَّةِ وَ السَّریرَةِ الصّالحةِ الْجَنَّة».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام: «خداوند به فضل و کرمش، بندگان خود را به خاطر نیّتهاى درست و دلهاى پاک به بهشت داخل مى‏کند».

 هیچ گنجى بهتر از اخلاص نیست              چیست پاکى، جز درون پاک چیست؟

 نیّت پاک و دلِ آئینه‏سان              جهد کن خود را به پایش مى‏رسان

 این یکى تار و دگر پود بهشت             هرکه این قصّه به لوح دل نوشت

 جز بهشتش خانه‏اى در کار نیست              هیچ گنجى بهتر از دیدار نیست

 پاک کن دل را ز هر آلودگى              تا دهد یارت دمىِ آسودگى

 شعله را مهمان نیّت‏ها مکن              با ریا آتش در آن برپا مکن

 او خریدارست، جز او هیچ‏کس              چند، ارزان مى‏کنى کار عبس

 نیّت و دل را اگر پاک آورى              بهترین گنجینه، از خاک آورى